PROFESOR DR HAB. JAN MUJŻEL

 21. 02.1923 - 9. 07. 2006

 Profesor Jan Mujżel był Człowiekiem o Wielkiej Dobroci i Mądrości. Miałam szczęście i zaszczyt pracować pod Jego kierownictwem od 1990 r. - w Instytucie Nauk Ekonomicznych PAN, a następnie, od 1994 r. w - powołanej przy Radzie Ministrów - Radzie Strategii Społeczno-Gospodarczej, której był Przewodniczącym. Nigdy wcześniej ani później nie spotkałam kogoś tak bezwzględnie i bezkrytycznie życzliwego ludziom. Był dla mnie pod tym względem, ale także z wielu innych przyczyn, niedoścignionym wzorem. Wystarczy powiedzieć, że w ciągu kilkunastu lat kontaktów zawodowych ani razu nie usłyszałam od Profesora złego słowa o kimkolwiek, choć niestety, powody ku temu niejednokrotnie były. Profesor Jan Mujżel doświadczył bowiem w swym życiu zawodowym wielu przykrości, zwłaszcza w okresie stanu wojennego, kiedy to pozbawiony został stanowiska dyrektora i pracy w Instytucie Planowania.

W kierowaniu zespołami ludzi Profesorowi Mujżelowi całkowicie obcy był styl autokratyczny, był demokratą i liberałem z krwi i kości. Choć wydawałoby się, że w niektórych sytuacjach mogło to zagrażać bałaganem i nieterminowością prac, to było odwrotnie. Mimo łagodności Profesora, jego wyrozumiałości i niebywałej galanterii w kontaktach z ludźmi, kierowane przez Niego zespoły pracowały bardzo efektywnie. Dla mnie osobiście było wprost niewyobrażalne, żeby nie dotrzymać zobowiązań wobec Pana Profesora.

Profesor Mujżel niezmiennie kierował się zasadami tolerancji, obiektywizmu i życzliwości dla innych, w tym także naukowych oponentów. Z ich opiniami dyskutował ostro, ale zarazem niezwykle elegancko i zawsze się z odmiennymi opiniami bardzo liczył, starannie je analizująć. Zdecydowanie przeciwdziałał destrukcyjnym podziałom w środowisku naukowców. Pragnął, żeby opinia Cypriana Norwida, że „nie umiemy się różnić pięknie i mocno ” wreszcie przestała być aktualna. Profesor Jan Mujżel uznawał, że wszyscy mają prawo do błędu, wiedział, że obiektywizm i prawda prędzej wyłania się z błędu.

Znajdowało to też wyraz w dokonywanych przez Profesora Mujżela analizach i ocenach polskiej transformacji. Odnosząc się do pierwszych lat (1990-1991) przemian ustrojowych uznał, że: „ W polityce tego okresu prawdopodobnie nie uniknięto pewnych błędów, nie należy wszakże zapominać, że Polska realizowała owe decydujące i najtrudniejsze przedsięwzięcia jako pierwsza, przy braku zarówno dojrzałej teorii jak i użytecznych doświadczeń. Wielkim sukcesem tego stadium stało się tworzenie warunków sprzyjających dalszym transformacyjnym krokom .” ¹

W swoich dziełach Profesor przywiązywał wielką wagę do obiektywizmu. Choć w jego tekstach wyraźnie przejawiała się niechęć do etatyzmu i głębokie przekonanie o dynamizującym, proefektwnościowym oddziaływaniu liberalizmu w gospodarce, to równocześnie podkreślał, że „ dynamizacja może się urzeczywistniać tylko w razie powstania sprzyjających jej warunków wewnętrznych w treściach polityk państwowych oraz postaw społecznych ”. Stąd też, oceniając późniejsze lata transformacji, pisał : „ Obecnie, t.j. w połowie 2001- go roku, silne stosunkowo uzasadnienie dla dotychczasowej restrykcyjności polityki pieniężnej, wraz z uzyskaniem pożądanego dla niej kwantum aprobaty społeczno-politycznej, stało się bez wątpienia coraz trudniejsze i bardziej problematyczne. Między innymi lub zwłaszcza dlatego, że nie zostały dość solidnie opanowane rzeczywiście niebezpieczne zewnętrzne i wewnętrzne zagrożenia stabilizacyjne. Co więcej, brakuje też, jak sądzę, dostatecznych podstaw, by zakładać, że wraz z odczuwalnym złagodzeniem pieniężnych restrykcji musiałby następować w aktualnych realiach nawrót do zagrożeń o porównywalnym natężeniu”.

Zarówno w życiu zawodowym, jak i pozazawodowym kierował się zasadami prawdy i uczciwości. W dążeniu do obiektywizmu ocen dotyczących przekształceń ustrojowych w gospodarce, Profesor Jan Mujżel często nawiązywał do doświadczeń innych krajów. Mimo uznania dla liberalnego modelu gospodarki (przede wszystkim USA), zwracał uwagę na walory innych modeli w tym zwłaszcza skandynawskiego, podkreślając konieczność rozważnego doboru ustrojowych rozwiązań modelowych.

Profesor Jan Mujżel w ostatnich latach swojego życia pracował nad problematyką modelu ustroju gospodarczego w Polsce, ustroju sprzyjającego dynamizacji wzrostu gospodarczego, który jak pisał, ” potrzebny jest Polsce jak powietrze ”. Miał zamiar napisać książkę o filarach wzrostu gospodarczego. Niestety, nie zdążył.

Elżbieta Mączyńska
Warszawa, 10 lipca 2006 r.

¹⁾ Por.: J. Mujżel Wysoki wzrost gospodarczy jest potrzebny Polsce jak powietrze w: Jaka polityka gospodarcza dla Polski( IV kongres ekonomistów polskich) tom II, red. U. Płowiec, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001, s.26.