Tendencyjność i rozproszenie osądów. Refleksje na temat książki D. Kahnemana, O. Sibony’ego i C.R. Sunsteina pt. "Szum, czyli skąd się biorą błędy w naszych decyzjach"

BIULETYN PTE: W występujących masowo zdarzeniach, faktach, a także w ocenach i osądach wyrażanych w określonej sprawie, statystycy starają się dostrzec prawidłowości, będące przyczynkiem do zdobywania nowej wiedzy. Wyodrębnionym wzorcom i prawidłowościom przypisują określone miary i charakterystyki liczbowe, nadając im właściwą interpretację. Liczbowa interpretacja odkrytych w masie przypadków prawidłowości stanowi główny cel statystyki.

Oryginalność autorów książki pt. Szum, czyli skąd się biorą błędy w naszych decyzjach [Kahneman, Sibony, Sunstein, 2022] polega na tym, że swoją uwagę kierują niejako w przeciwnym kierunku – od znanych naukowcom prawidłowości i ich liczbowych charakterystyk do różnych zbiorowości, w których konsekwencje tych prawidłowości mogą być problemem lub wyzwaniem.

Daniel Kahneman, psycholog, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, uznany badacz ludzkiego umysłu, autor książki pt. Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym [Kahneman, 2012] opisał w swoich wcześniejszych pracach różne rodzaje typowych dla człowieka błędów poznawczych, błędów w formułowaniu ocen i w podejmowaniu decyzji. Jedną z konsekwencji tych błędów jest zróżnicowanie opinii i osądów na temat tego samego zdarzenia, gdy wyrażone zostały one przez różne osoby. Skoro zaś świadomi jesteśmy istnienia rozproszenia w naszych ocenach i osądach, a naukowcy poznali część powodów i źródeł tego rozproszenia, to naturalne wydaje się kolejne pytanie, czy zróżnicowanie to nie powoduje problemów w codziennym życiu? Zwłaszcza, czy nie zagraża ono prawidłowemu funkcjonowaniu instytucji, w których oczekiwana i wskazana jest zbieżność lub zgodność ocen. Tak można odczytać intencje Autorów omawianej monografii. Tytułowy szum jest rozumiany przez nich jako istnienie niepożądanych rozbieżności w osądach. A szumu tego – jak piszą – „jest na świecie zbyt wiele” (s. 425). I dodają: „Impuls do napisania tej książki wziął się z naszego zaskoczenia ogromną skalą szumu systemowego i wyrządzanych przez niego szkód” (s. 429).

Mirosław Szreder
Przeczytaj cały artykuł